Artysta – Zawodowiec

Samoorganizacja to działanie na swoich warunkach. To przejęcie kontroli nad tymi elementami rzeczywistości, które wpływają na nasze życie lub pracę. Jak się do tego przygotować? Jak wykorzystać otaczające nas realia?

 

Młodzi artyści, którzy wchodzą na drogę zawodową, oczywiście sobie poradzą, bo ich praca bez względu na działający system polityczno-gospodarczy z natury jest niezależna, tymczasowa, oparta na projektach, elastyczna i mobilna. Gdyby jednak chcieli, tak jak pozostali uczestnicy życia społecznego, zadbać o swoje ubezpieczenie, podatki, zapłacić czynsz za pracownię czy dowiedzieć się, jakie mają prawa, to okaże się, że często bywają prawie całkowicie wykluczeni z systemu. Alternatywą dla nich jest właśnie samoorganizacja.

 

W czterech poniższych rozdziałach zawarłam praktyczne informacje o tym, co warto wiedzieć o wynajmie lokali na działalność artystyczną, umowach, prawie autorskim i ubezpieczeniu.

 

Kim jestem według prawa?

 

Twórca – osoba, która tworzy dzieła w zakresie: 

• architektury
• architektury wnętrz
• architektury krajobrazu
• urbanistyki
• literatury pięknej
• sztuk plastycznych
• muzyki
• fotografiki
• twórczości audiowizualnej
• choreografii
• lutnictwa artystycznego
• sztuki ludowej będących przedmiotem prawa autorskiego.

 

Artysta – osoba wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinach: 

• sztuki aktorskiej i estradowej
• reżyserii teatralnej i estradowej
• sztuki tanecznej i cyrkowej
• dyrygentury
• wokalistyki
• instrumentalistyki
• kostiumografii
• scenografii
• produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów

 

Co mogę zrobić, by nie działać w pojedynkę?

 

• założyć grupę artystyczną
• powołać fundację / stowarzyszenie
• otworzyć spółdzielnię / kooperatywę
• zapisać się do ZPAP lub ZPAF
• współpracować z Obywatelskim Forum Sztuki Współczesnej
• współpracować z Komisją Środowiskową Pracowników Sztuki przy OZZ Inicjatywa Pracownicza

 

Pracownia

 

Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego

 

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny
 

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego

 

Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych

 

Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali

Jaki lokal można wynająć na działalność artystyczną?

• miejski lokal użytkowy (na czas określony: do 3 lat lub od 3 do 10 lat, z możliwością przedłużenia umowy)
• miejski lokal mieszkalny (na czas nieokreślony: dożywotnio)
• pustostan (do 3 miesięcy)
• lokal poprzemysłowy
• lokal prywatny
• pracownia historyczna

 

Gdzie szukać lokalu?

• programy miejskie (Program Gdańskie Otwarte Pracownie, Program „Lokal na Kulturę“ w Katowicach, Program mecenatu artystycznego i usług publicznych w zakresie kultury – pracownie twórcze w Krakowie)
• konkursy ofert
• przetargi
• poza konkursem: listy lokali udostępniane w urzędach miast

 

Gwarancje:

(dane na rok 2018)

• najniższa możliwa stawka za czynsz*: 1,89–8,12 zł/m2. + w lokalach mieszkaniowych obniżki opłat za media (woda, śmieci, prąd, ogrzewanie, gaz)
• czynsz za pracownię plastyczną jak za lokal mieszkaniowy
• renegocjacje umów – nieobowiązkowa podwyżka
• prawo do kupna najmowanego lokalu z bonifikatą: mieszkaniowego – 50 i 60%, wynajem ponad 20 lat – do 70% ; użytkowego – 100% wartości
• lokale do remontu na poddaszach, w suterenach i piwnicach o powierzchni 20–100 m2
• zwrot za remont:
  -  w formie rozliczenia w 6-miesięcznym czynszu + pozostała kwota po zakończeniu umowy lub brak zwrotu kosztów remontu w zamian za niską stawkę najmu lokalu
  -  remont na koszt miasta raz na 5 lat
  -  jeżeli lokal został dostosowany do potrzeb niepełnosprawnych, całość kosztów może być rozliczona w czynszu, bez limitów w liczbie miesięcy rozliczenia
• „Pracownię dostanie artysta, który obecnie nie ma prawa do innej na terenie Polski”.

* Średnia stawka komercyjna: 30–60 zł/m2.

 

Warunki:

• nie jest wymagane prowadzenie działalności gospodarczej ani funkcjonowanie jako organizacja pozarządowa (tylko do przetargów)
• jest wymagane posiadanie dyplomu uczelni artystycznej lub dowodu członkostwa w związku / stowarzyszeniu, lub uprawnień do wykonywania zawodu artysty
• należy złożyć wniosek z załącznikami
• dobrze widziana jest działalność związana z życiem miasta

 

Wymagane dokumenty:

• życiorys
• portfolio
• dokumentacja twórczości i wystaw (katalogi, foldery itp.) – mogą być w formie elektronicznej
• rekomendacje / recenzje
• oświadczenie / zaświadczenie o aktualnych warunkach mieszkaniowych
• oświadczenie o nieposiadaniu prawa do używania innej pracowni artystycznej w Polsce
• oświadczenie / dyplom ukończenia uczelni artystycznej (kserokopia za zgodn. z oryg.) lub oświadczenie / zaświadczenie o przynależności do związków twórczych, lub oświadczenie / zaświadczenie z uczelni o odbywaniu studiów artystycznych
• wniosek do Urzędu Miasta

 

Wynajem pracowni w poszczególnych miastach w Polsce:

 

Gdańsk

 

Program Gdańskie Otwarte Pracownie

Wydział Gospodarki Komunalnej Urzędu Miejskiego

Gdański Zarząd Nieruchomości Komunalnych

Cena: 2,82 zł/m2 lub 8,50 zł/m2 jeżeli sprzedajesz tam prace. Warunek: pracownie otwarte dla mieszkańców (dane na rok 2018).

 

Katowice

 

Program Lokal na Kulturę

Referat Lokali Użytkowych i Reklam Urzędu Miasta Katowice 

 

Kraków

 

Program mecenatu artystycznego i usług publicznych w zakresie kultury – pracownie twórcze

Urząd Miasta Krakowa – Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Komisja ds. Pracowni Twórczych

 

Poznań

 

Zarząd Komunalnych Zasobów Lokalowych

Cena: 1zł/m2 (dostępne tylko lokale użytkowe). Warunek: jednorazowe inicjatywy; krótkie, pojedyncze, cykliczne wydarzenia (dane na rok 2018).

 

Szczecin

 

Wydział Kultury Urzędu Miasta Szczecin

Dostępne tylko lokale mieszkaniowe. Warunek: lokale do adaptacji i remontu we własnym zakresie i na własny koszt.

 

Toruń

 

Wydział Gospodarki Nieruchomościami Zakład Gospodarki Mieszkaniowej

 

Warszawa

 

Zakład Gospodarowania Nieruchomościami

Wydział Zasobów Lokalowych

Serwis internetowy: Nieruchomości miejskie – kup lub wynajmij Warunek: przed rozpoczęciem wynajmu trzeba opłacić: 3-miesięczną kaucję, 50% kosztów notariusza za podpisanie oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji (połowę płaci miasto) oraz pierwszy czynsz.

 

Wrocław

 

Zarząd Zasobu Komunalnego

 

Wrocławskie Mieszkania

 

Wydział Kultury Urzędu Miasta Wrocławia

Warunek: zwrot kosztów remontu minus koszty amortyzacji lokalu po zakończeniu najmu.

 

Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 roku

 

Pamiętaj!

 

Gdy ktoś proponuje ci wynagrodzenie, zawsze zapytaj, czy podana kwota jest netto czy brutto.

 

• netto – kwota, którą dostajesz na rękę
• brutto – kwota z podatkiem do Urzędu Skarbowego + składką do ZUS-u (wyższa od netto)

 

Rodzaje umów:

 

umowa o dzieło (Jeśli jest to umowa o dzieło z przeniesieniem autorskich praw majątkowych, przeczytaj część poświęconą prawu autorskiemu.)

To umowa najczęściej podpisywana przez twórców. Jest jedyną umową nieoskładkowaną, czyli nie zapewnia twórcom emerytury ani doraźnej opieki medycznej.

• dzieło to rezultat najczęściej pracy umysłowej, twórczej lub artystycznej
• dzieło wymaga posiadania specjalnych umiejętności
• najczęściej jest jednorazowe
•  twórca zobowiązuje się do zrealizowania tzw. „określonego rezultatu”
• miejsce i sposób wykonania dzieła są dowolne
• umowa jest nieoskładkowana

 

umowa zlecenie

• zlecenie to wykonanie określonej czynności
• najczęściej dotyczy czynności powtarzalnej, cyklicznej
• twórca zobowiązuje się do dochowania tzw. „należytej staranności”
• miejsce i sposób wykonania zlecenia jest dowolny
• umowa jest oskładkowana

 

umowa licencyjna

• licencja to udzielenie zgody na określone wykorzystanie utworu
• twórcy przysługują autorskie prawa majątkowe do utworu
• licencja może mieć charakter niewyłączny (z utworu może korzystać wiele osób w tym samym czasie na tych samych polach eksploatacji; może być zawarta ustnie) lub wyłączny

 

umowa o pracę

• stała praca w określonym miejscu i czasie
• umowa jest w pełni oskładkowana

 

 

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych

 

Najważniejsze pojęcia z prawa autorskiego

 

autor

twórca utworu o indywidualnym charakterze

 

współautor

osoba, której wkład w tworzenie utworu ma charakter twórczy (nie techniczny)

 

utwór pierwotny

wynik działalności o artystycznym i indywidualnym charakterze

 

utwór zależny

opracowanie, adaptacja, remiks lub przeróbka utworu pierwotnego

 

©

oznaczenie copyright

 

autorskie prawa osobiste

prawo oznaczenia utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem lub anonimowo; prawo do decyzji o pierwszym udostępnieniu dzieła; prawo do integralności utworu (prawa wieczne i niezbywalne)

 

autorskie prawa majątkowe

monopol na korzystanie z utworu i kontrolę nad utworem (ograniczonew czasie: po 70 latach od daty śmierci twórcy utwór przechodzi na własność społeczeństwa i staje się elementem domeny publicznej)

 

prawa pokrewne

równoległe do praw autorskich, dotyczą wykonawców utworów

 

domena publiczna

zasób utworów, które nie są objęte autorskimi prawami majątkowymi (inaczej: dobro wspólne, dziedzictwo kulturowe)

 

pola eksploatacji

sposoby korzystania z utworu, m.in. technika drukarska, technika cyfrowa, wprowadzanie do obrotu, publiczne wykonanie, odtworzenie i reemitowanie

 

przeniesienie praw majątkowych

przekazanie osobie trzeciej uprawnień do korzystania z utworu i kontrolowania wykorzystania utworu (przeniesienie jest ostateczne i nieodwołalne)

 

wolne licencje

prawo do korzystania z utworu w dowolny sposób, wszędzie i zawsze

 

prawo cytatu

przytoczenie całości lub fragmentu czyjegoś dzieła bez zgody uprawnionych osób

 

dozwolony użytek (prywatny i publiczny)

możliwość korzystania z utworu na różne sposoby bez zgody uprawnionych osób

 

droit de suite

prawo do wynagrodzenia w przypadku zawodowej odsprzedaży utworu (np. w domu aukcyjnym)

 

nadzór autorski

prawo do kontroli sposobu wykorzystania i eksploatacji własnego utworu

 

ochrona wizerunku

zgoda lub jej brak na rozpowszechnianie czyjegoś wizerunku

 

Ubezpieczenie

Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych

 

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

 

 

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

 

Co warto wiedzieć o ubezpieczeniu?

• na emeryturę zaczynamy pracować od 26 roku życia 
• wiek emerytalny dla kobiet to 60 lat, dla mężczyzn 65 lat
• minimalny staż pracy potrzebny do otrzymania najniższej emerytury 
to 22 lata dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn
• twórca i artysta prowadzi działalność pozarolniczą

 

Co zapewnia ubezpieczenie społeczne?

• emerytalne: emerytura
• rentowe: renta dla niezdolnych do pracy (np. inwalidów) oraz dla rodziny po śmierci ubezpieczonego
• chorobowe: zasiłek w razie choroby i wynagrodzenie w czasie urlopu macierzyńskiego
• wypadkowe: odszkodowanie i zasiłek po wypadku przy pracy lub w razie choroby zawodowej

 

Co zapewnia ubezpieczenie zdrowotne?

• zdrowotne: bezpłatna opieka lekarska w państwowych przychodniach i szpitalach
• Fundusz Pracy – państwowy fundusz celowy na zasiłki dla bezrobotnych, stypendia naukowe i programy przeciwdziałania bezrobociu
• Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – państwowy fundusz celowy zaspokajający roszczenia pracownicze w razie niewypłacalności pracodawcy

 

Jak zostać ubezpieczoną / ubezpieczonym?

• umowa o pracę (etat)
• umowa zlecenie
• działalność gospodarcza
• rodzina (dopisanie do ubezpieczenia żony/męża lub dziecka)
• rejestracja jako bezrobotny
• wpis na listę twórców – Komisja ds. Emerytalnego Zaopatrzenia Twórców (MKiDN)
• ubezpieczenie dobrowolne w NFZ
• zawodytworcze.pl (dla członków ZPAF)

 

Polecane lektury i strony internetowe

• Aleksander Wallis, Artyści-plastycy: zawód i środowisko, 1964.
• Pracownia i dom artysty XIX i XX wieku: mitologia i rzeczywistość, red. Andrzej Pieńkos, 2002.
• Praktyczny poradnik dla artystów, red. Agnieszka Pindera, 2012/13.
• Inicjatywy i galerie artystów, red. Agnieszka Pindera, Anna Ptak, Wiktoria Szczupacka, 2014/15.
• Czarna Księga Polskich Artystów, oprac. zbiorowe, 2015.
• arteon.pl
• artquest.org.uk
• culture.pl
• magazynszum.pl
• mondaynews.net
• ngo.pl