Aktywizm i DIY (cz. 1)

01.04.2020

Joanna Rzepka-Dziedzic

Wikipedia:

Zrób to sam (hobby) (ang. do it yourself (‘du: ıt jə’self), w skrócie DIY) – określenie idei związanej z samodzielnym, niekomercyjnym wykonywaniem zwykle na własne potrzeby różnych prac bez pomocy profesjonalistów. Anglojęzyczny termin DIY pojawił się na początku XX wieku, a do powszechnego użytku wszedł po II wojnie światowej.

Trochę historii

Niezależny ruch artystyczny, „ruch galerii” to zjawisko w polskiej sztuce współczesnej polegające na wspólnotowym działaniu środowisk artystycznych w drugiej połowie XX wieku, niezależne od ówczesnej polityki kulturalnej PRL.

Więcej informacji:

Łukasz Guzek, Ruch galeryjny w Polsce: zarys historyczny: od lat sześćdziesiątych poprzez galerie konceptualne lat siedemdziesiątych po ich konsekwencje w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, „Sztuka i Dokumentacja” 2012, nr 7, s. 13–30.

O czym mowa

Galerie niezależne (art spaces, off spaces, artist-run-spaces, galerie niezależne, galerie niekomercyjne) – działające poza odgórnymi strukturami administracyjnymi, niepodlegające prawom rynku, funkcjonujące na zasadach niezależnych instytucji kultury, finansujące swój program z grantów, sprzedaży biletów, zysków z kawiarni, darowizn czy sponsoringu.

Przykłady młodych galerii niezależnych działających teraz lub w niedalekiej przeszłości:

Śmierć Człowieka / Serce Człowieka (pokój w prywatnym mieszkaniu Warszawa)

Potencja (pracownie, Kraków)

Stroboskop (garaż, Warszawa)

Galeria Kubeł (w koszu na śmieci, lokalizacja zmienna)

ROD (ogródki działkowe, Warszawa)

Minus 1 (kiosk w przejściu podziemnym, Katowice)

Złoty Kiosk (Wrocław)

Galeria Wąska (korytarzowe okienko na Akademii Sztuk Pięknych, Katowice)

Galeria Sandra (Poznań)

Próżnia i OS17 (Szczecin)

Groszowe Sprawy (Warszawa)

Gablotka (gablotka ogłoszeniowa, Sopot)

Szalona Galeria (objazdowa, Polska)

Fundacja Salony (pomieszczenie w siedzibie fundacji, Zielona Góra)

Komputer (zmienne lokalizacje, Warszawa)

Wykwit (Wrocław)

Jest Galeria (Wrocław)

MD_S (Wrocław)

CSW Wiewiórka (klaster, Kraków)

CentrumCentrum (Szczecin)

Tajna Galeria (Gdańsk)

U Agatki (Wrocław)

Galeria Czynna (pustostany, Łódź)

DOMIE (Poznań)

Dlaczego taka metoda pracy jest popularna wśród artystek i artystów?

cel sam w sobie: potrzeba działania
pierwsze kroki: tworzenie przestrzeni dla eksperymentów i prób
poszerzenie pola działalności i obiegu instytucjonalnego istniejącego
w kontrze do obiegu instytucjonalnego / istniejącego
aktualność działań, szybkość reakcji
promocja działań własnych i grupy, możliwość realizacji dokumentacji (portfolio)
możliwość poznania i nawiązania współpracy, wymiany z innymi artystami i artystkami, kuratorami i kuratorkami, galerzystami i galerzystkami; udział w sieci galerii

Zalety działania w grupie

większe zasoby własne (czas, umiejętności, dostęp do kapitałów)
współodpowiedzialność
doświadczenie, bycie „w obiegu”
większa wiarygodność wobec urzędów (osobowość prawna)
szybkość, aktualność reakcji na sytuację społeczną, polityczną czy kryzysy
niezależność decyzji, wolność wypowiedzi

Wady działania w grupie

dłuższy czas podejmowania decyzji lub branie odpowiedzialności za innych
rozproszona odpowiedzialność – stwarza problemy w relacjach ze światem zewnętrznym
finansowanie własne lub samodzielne pozyskiwanie środków finansowych (sponsoring, crowdfunding, dotacje itp.)
konieczność bycia koordynatorką, managerem, producentką, PR-owcem, księgową itp. – często nieodpłatnie, ale z pełnym zaangażowaniem
konieczność posiadania innego źródła dochodu, zatrudnienia, często poza światem sztuki

Zrzeszanie się – kolektywy, grupy nieformalne czy NGOsy?

nieformalne:

grupy znajomych,
środowiska,
kolektywy;

Wykorzystują relacje personalne i własne zasoby (lokal, narzędzia, wiedzę i umiejętności, finanse, miejsca noclegowe, transport itp.)

formalne:

koła naukowe (w ramach uczelni)
organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie itp.)

Dzięki temu zyskujemy: formę prawną (numer KRS, NIP, REGON), a więc między innymi możliwość pozyskania miejsca (przestrzeni wystawienniczej, pracowni, miejsca na festiwal) lub środków finansowych (dotacji, sponsoringu).

Jak zdobyć miejsce?

po prostu :)

Można wykorzystać aktualnie dostępne zasoby własne, na przykład własne mieszkanie lub pokój, przestrzeń nieodpłatnie udostępnioną przez znajomych albo osobę czy firmę wspierającą, pracownię, miejsce na uczelni, ogródek działkowy, przestrzeń publiczną, Internet.

Minusy:

nieoficjalność,
wykorzystanie przestrzeni niezgodne z jej formalnym przeznaczeniem.

wynajęcie przestrzeni (na podstawie umowy):

samorządy: miasto, gmina, województwo,
dzielnica – „lokal na kulturę” podmiot prywatny
inne NGO-sy, klastry itp.
instytucje kultury (muzea, domy kultury, teatry itp.)
współpraca z uczelnią

Źródła finansowania

Możliwości dostępne dla osób prywatnych:

własne środki finansowe
zbiórki publiczne, fundraising
stypendia
sponsor, mecenas

Możliwości dostępne dla podmiotów posiadających osobowość prawną (NGO, firma):

dotacje celowe na działaniandotacje celowe na prowadzenie miejsca i inwestycje sprzedaż prac, edycji, wydawnictw, aukcje
opłaty za uczestnictwo w wydarzeniach
udostępnianie miejsca
edukacja: prowadzenie warsztatów, kursów, programów mentorskich

Finansowanie – na co zwrócić uwagę?

finansowe „zasoby własne” grupy i poszczególnych osób a dynamicznie zmieniające się warunki zewnętrzne i sytuacje osobiste
samoorganizacja a koszty stałe prowadzenia miejsca
samoorganizacja a koszty współpracy i organizacji wydarzeń (koszty produkcji, transportu, noclegów, utrzymania miejsca, honoraria itp.)
„biznesplan” i perspektywa czasowa – forma przejściowa, tymczasowa czy docelowa?
potencjał współpracy i wsparcia zewnętrznego, instytucjonalnego (finanse, lokal, sprzęt, zagadnienia techniczne, promocja itp.)
dywersyfikacja źródeł finansowania – nasza supermoc :)

Ramy prawne

Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (w tym ochrona wizerunku)
RODO
PPOŻ (przepisy przeciwpożarowe)
prawo budowlane (przeznaczenie lokalu, liczba osób mogących z niego korzystać, sanitariaty, dostosowanie dla osób z niepełnosprawnościami itp.)
prawo pracy
prawo podatkowe
uchwały miejskie, samorządowe i inne lokalne rozporządzenia
regulamin spółdzielni mieszkaniowej